Skąd biorą się błędy wymowy w języku francuskim?

Popełnianie błędów wymowy przez uczących się języka francuskiego jest zupełnie naturalnym zjawiskiem. Zapewne każdy zgodzi się z faktem, że francuska wymowa nie należy do najłatwiejszych, zwłaszcza kiedy porównamy ją z innymi językami romańskimi: włoskim lub hiszpańskim. Nic zatem dziwnego, że sprawia ona trudności uczącym się tego języka. Skąd biorą się błędy wymowy w języku francuskim? Dlaczego błędy w wymowie popełniają również osoby na bardziej zaawansowanych poziomach języka francuskiego? Czy można ich uniknąć?

Wymowa i pisownia: dwa różne języki

Pierwsza trudność, jaką napotyka osoba ucząca się języka francuskiego, to rozbieżność między wymową a pisownią języka francuskiego. Najbardziej wymownym tego przykładem jest tu 5-literowa końcówka czasu imparfait -aient, która jest wymawiana jako jedna głoska „e”. O ile stosunkowo łatwo zapamiętać wymowę francuskich dwuznaków „ch”, „ou”, czy „oi”, to rozróżnienie i przyswojenie poprawnej wymowy innych, podobnych do siebie graficznie wieloznaków, którym odpowiada jeden dźwięk samogłoskowy, np. au, ai, eau, ain, aim, ein, eim, un, um, czy en, wymaga uważności, czasu i praktyki.

2 razy więcej samogłosek w języku francuskim

Kolejnym problemem jest fakt, że w języku francuskim istnieją głoski, które nie występują w języku polskim i w związku z tym są one trudne do wymówienia (a czasem także do usłyszenia) przez Polaków (i nie tylko), których narządy mowy nie są wyćwiczone w artykułowaniu obcych, nieznanych głosek. I tak, spośród 14 dźwięków samogłoskowych istniejących w języku francuskim, 6 w ogóle nie występuje w języku polskim, a 2 są tylko pozornie podobne.

Francuskie warianty „e”

Z mojego doświadczenia wynika, że spośród wszystkich francuskich dźwięków samogłoskowych najwięcej trudności sprawiają, czasem nawet osobom będącym na wyższych poziomach zaawansowania, francuskie „warianty e”. Kłopoty z ich wymową wynikają z faktu, że w języku polskim występuje tylko jedno „e”, podczas gdy w języku francuskim 5. Często zdarza się, że uczniowie stosują podczas mówienia tylko część z nich, a i tak nie zawsze poprawnie je wymawiają lub wymawiają nie tam, gdzie powinni.

W efekcie nieprecyzyjnej wymowy „wariantów e” dochodzi do wypowiedzi niezgodnych z intencją komunikacyjną mówiącego, np.:

Podobne przykłady można mnożyć, zwłaszcza że dochodzą kombinacje z innymi dźwiękami samogłoskowymi, które nie istnieją w języku polskim, np. z francuskim [y] (tu), z „zamkniętym o” (l’eau) lub [ø] (deux). Poprawne wymówienie zdań/fraz typu „J’ai vu vos deux documentaires”, czy „issu d’un milieu aisé” stanowi czasem nie lada wyzwanie. W innych przypadkach z kolei, mimo że we francuskich wyrazach występują głoski identyczne z polskimi , np. „e” (że), „u” (szum) lub „y” (rym), uczący się mają czasem tendencję do wymawiania ich „na sposób francuski”, częściowo pod wpływem sąsiadujących z nimi „francuskich samogłosek”.

Francuskie „r”

Dochodzi jeszcze wymowa francuskiego „r”, z którym nie każdy sobie radzi. Ale akurat sposób jego wymawiania nie wpływa na skuteczność komunikacyjną. Trudno jednak zaprzeczyć, że „francuskie r”, tzw. „r paryskie”, jest chyba najbardziej charakterystycznym i rozpoznawalnym dźwiękiem języka francuskiego i w istotny sposób wpływa na prawdziwie „francuskie brzmienie” tego języka (mimo że w pewnych regionach Francji „r” jest wymawiane jak w języku polskim).

Francuskie akcenty: wrogowie czy sprzymierzeńcy?

Jakby tego było mało, nad niektórymi francuskimi samogłoskami są stawiane „akcenty”. Mimo że większość akcentów wyraźnie wskazuje na sposób wymawiania danej samogłoski, uczący się nie zawsze korzystają z tej wiedzy. Zdarza się również, że traktują oni akcenty z dużą swobodą, czasem jako zbędny element graficzny, nie zdając sobie sprawy, że są one znakami ortograficznymi, a większość z nich – nośnikami istotnych informacji fonetycznych.

Dlatego zachodzi również zależność odwrotna: brak znajomości zasad stawiania akcentów i/lub pomijanie ich w pisowni wpływa na błędną wymowę samogłosek i wyrazów, w których te akcenty występują.

Kiedy wymowa nie nadąża za gramatyką

Możesz opanować francuskie reguły gramatyczne, ale jeżeli nie idzie za nimi znajomość zasad poprawnej wymowy w języku francuskim, wiedza gramatyczna czasem nie na wiele się zda. Wymienię tutaj jeden, dość powszechny błąd: nierozróżnianie w mowie czasów passé composé i imparfait, tworzonych od czasowników 1. grupy, po je, np.: je parlais i j’ai parlé. Prawidłowa wymowa podkreślonych przeze mnie liter/grup literowych jest kluczowa dla różnicowania obu tych czasów w 1. osobie je.

W języku francuskim istnieje wiele innych przypadków, w których nieprawidłowa wymowa nie oddaje różnic gramatycznych, np. nie słychać różnicy między liczbą pojedynczą a mnogą (le – les) albo między futur simple a conditionnel présent (je serai – je serais).

Bariera mentalna

Z moich obserwacji wynika, że jedną z przyczyn błędów wymowy może być również bariera mentalna. Jeżeli uczący się widzi w pisowni „é”, zwyczajowo nazywane „e zamkniętym”, to – mimo że jego poprawna wymowa brzmi praktycznie jak polskie „y” – instynktownie często wymawia on „é” jak polskie „e” (które jest otwarte).

Zauważyłam również, że brak rozeznania w zasadach wymowy w języku francuskim sprawia, że uczeń jest zagubiony, niepewny i – w celu nadania swoim wypowiedziom bardziej „francuskiego brzmienia” – wymawia on francuskie otwarte samogłoski „e” lub „o” przy zbyt napiętych mięśniach narządów mowy lub przy zbyt domkniętych ustach tam, gdzie powinien wymówić znane mu z języka polskiego samogłoski o prawie identycznym brzmieniu, przy rozluźnionych mięśniach. A zatem popełnia on niepotrzebne błędy w wymowie.

Płynność i poprawność wymowy: czy można je pogodzić?

Błędy wymowy popełniają również osoby na poziomach zaawansowanych, które znają kluczowe zasady wymowy, ale –  przy szybkim tempie mówienia – czasem „zapominają” o nich i popełniają lapsusy, ponieważ głównie koncentrują się na przekazaniu w sposób płynny komunikatu. Przyczyną tego zjawiska jest najczęściej niewyćwiczony aparat mowy: szybkie przejście narządów mowy np. z pozycji „e niemego” do ”e zamkniętego”, np. w semer, le blé, czy z samogłoski [y] do „e zamkniętego”, jak w lutter, purée, wymaga ćwiczeń i praktyki. W takich sytuacjach zawsze zalecam moim uczniom zwolnienie tempa wypowiedzi i możliwie staranne i poprawne wymówienie problematycznych wyrazów. Z czasem narządy mowy wyćwiczą się, ale trzeba dać im i sobie szansę!

Nauka wymowy języka francuskiego w szkole

Mimo że nauka prawidłowej wymowy jest istotnym elementem w procesie poprawnego przyswajania języka francuskiego, m. in. dlatego że wpływa na skuteczność komunikacyjną (zachęcam do lektury mojego artykułu: Dlaczego wymowa w języku francuskim jest istotna?), w szkołach, zarówno tradycyjnych, jak i na kursach językowych, jest ona często pomijana ze względu na brak czasu oraz nacisk kładziony głównie na gramatykę i rozwijanie umiejętności stricte „komunikacyjnych”. Dodatkowo, podczas zajęć grupowych nie ma optymalnych warunków do ćwiczenia i korekcji wymowy. W efekcie uczący się często nie są świadomi swojej niepoprawnej wymowy ani jej wpływu na skuteczność komunikacyjną, i utrwalają błędne nawyki, których trudniej pozbyć się na późniejszym etapie nauki języka francuskiego.

API – przyjazne hieroglify

Brak w polskim, uboższym systemie samogłoskowym dźwięków, które występują w języku francuskim, sprawia, że uczący się notują wymowę nowo poznanych francuskich słów za pomocą polskich liter w sposób przybliżony i niedoskonały, co nie jest dobrym rozwiązaniem i – w dłuższej perspektywie – może przynieść więcej szkód niż pożytku.

W tej sytuacji mogłyby pomóc symbole międzynarodowego alfabetu fonetycznego (API), do przyswojenia których bardzo zachęcam. Znajomość francuskiej transkrypcji fonetycznej procentuje bowiem na każdym etapie nauki języka francuskiego: umożliwia ona poprawny zapis wymowy słów i ćwiczenie poprawnej wymowy od samego początku nauki języka francuskiego, ograniczając tym samym utrwalanie błędnych nawyków wymowy. Praktyczną naukę symboli API znajdziesz w mojej ofercie: Korekcja wymowy francuskiej.

Inne…

Warto jeszcze wspomnieć, że źródłem trudności mogą być – zwłaszcza na początkowym etapie nauki języka francuskiego – interferencje z języka angielskiego, np. wymawianie francuskiego [y] (tu) jako „ju”, lub z innego języka obcego.

I wreszcie może zdarzyć się, że osoba nie „słyszy” różnic w wymowie różnych francuskich samogłosek, co utrudnia naukę ich prawidłowej wymowy.

Reasumując…

Błędy w wymowie języka francuskiego mogą mieć wiele źródeł i przyczyn. Są one głównie związane ze specyfiką języka  francuskiego: rozbieżność między pisownią a wymową, trudne do wymówienia, nieistniejące w języku polskim samogłoski, w szczególności wiele „wariantów e”, które brzmią dla Polaków podobnie. Jednakże wiele błędów wymowy można by wyeliminować na stosunkowo wczesnym etapie nauki, gdyby uczący się posiadali odpowiednią świadomość i wiedzę dotyczącą zasad wymowy oraz możliwość wykonywania ćwiczeń fonetycznych. Uczący się często nie są świadomi swojej niepoprawnej wymowy i utrwalają błędne nawyki, których trudniej pozbyć się na późniejszych etapach nauki języka francuskiego. W nauce prawidłowej wymowy języka francuskiego jest pomocna również znajomość transkrypcji fonetycznej.